Bí ẩn kéo dài 1.700 năm của các nhà giả kim thuật cuối cùng đã có lời giải: vàng thực sự có thể được tạo ra từ chì. Nhưng trước khi bạn vội bán số vàng đang giữ, hãy nghe các nhà khoa học nói về “cái giá” thực sự của vàng nhân tạo.
Trong một công bố gây chấn động trên Tạp chí Physical Review, nhóm nghiên cứu thuộc dự án ALICE tại Trung tâm Nghiên cứu Hạt nhân Châu Âu (CERN) đã lần đầu tiên thành công trong việc biến chì (Pb) thành vàng (Au). Thí nghiệm được thực hiện trong Máy gia tốc hạt lớn (LHC) – cỗ máy vật lý vĩ đại nhất hành tinh với chu vi 27km nằm sâu dưới lòng đất tại biên giới Pháp và Thụy Sĩ.
Từ giấc mộng giả kim đến hiện thực vật lý
Quá trình chuyển hóa không phải là phép màu, cũng không nhờ đến “đá của nhà giả kim” trong truyền thuyết. Mà là thành quả của một nguyên lý vật lý hiện đại: phân ly điện từ trong tương tác photon-hạt nhân.
Các nhà khoa học đã gia tốc hạt nhân chì tới 99,999993% tốc độ ánh sáng. Khi hai hạt nhân này trượt sát nhau mà không va chạm trực diện, một xung photon cường độ cực cao được sinh ra. Photon này tương tác với hạt nhân chì, đủ mạnh để “bắn rơi” 3 proton – biến nguyên tử chì (số hiệu nguyên tử 82) thành vàng (số hiệu 79).
Mỗi giây, có khoảng 89.000 nguyên tử vàng được sinh ra theo cách này. Nhưng đừng vội mừng – tổng số vàng thu được sau thí nghiệm chỉ là… 29 picogram – tức bằng 0,000000000029 gram.
Giá trị? Gần như bằng... 0 đồng
Với giá vàng thế giới hiện tại ở mức hơn 3.397 USD/ounce, lượng vàng trong thí nghiệm của ALICE chỉ đáng khoảng 0,00008 đồng Việt Nam.
Thậm chí so với một thí nghiệm tương tự vào năm 1980, con số này còn “khiêm tốn” hơn. Khi đó, nhà hóa học đoạt giải Nobel Glenn Seaborg cũng từng biến nguyên tố bismuth thành vàng bằng cách bắn phá nguyên tử trong máy gia tốc. Nhưng ông ước tính chi phí để tạo ra một ounce vàng lên tới… 1.000 tỷ đô la Mỹ.
Vì sao vẫn làm?
Biến chì thành vàng không phải là mục tiêu kinh tế. Đó là bài toán khoa học. Thí nghiệm của ALICE cung cấp bằng chứng thực nghiệm quan trọng cho các mô hình lý thuyết về tương tác điện từ ở cấp độ hạt nhân – lĩnh vực then chốt trong vật lý hạt năng lượng cao. Nó cũng giúp các nhà khoa học hiểu rõ hơn về tổn thất chùm tia – yếu tố ảnh hưởng lớn đến hiệu suất của LHC và các máy gia tốc tương lai.
Không phải phép màu – mà là siêu công nghệ
Từ thời Cleopatra (thế kỷ thứ 3 sau Công Nguyên), con người đã mơ mộng về Chrysopoeia – “phép thuật” tạo vàng từ kim loại tầm thường như chì. Thế nhưng, các nhà giả kim khi đó không hề biết đến nguyên tử, càng không thể hình dung được rằng để biến chì thành vàng, họ cần loại bỏ chính xác 3 proton – thứ mà ngay cả các phản ứng hóa học mạnh nhất cũng không thể làm nổi.
Ngày nay, với sự hỗ trợ của những siêu cỗ máy như LHC, điều tưởng chừng phi thực đã thành có thực. Nhưng “viên đá của nhà giả kim” rốt cuộc chỉ là một biểu tượng – còn hiện thực thì đắt đỏ đến mức... phi lý.
Kết luận:
Chì có thể thành vàng, nhưng vàng vẫn cứ đắt. Và giấc mơ “giàu có bằng khoa học” vẫn chưa thành hiện thực – ít nhất là nếu bạn định giàu từ việc biến kim loại tạp thành kim loại quý. Còn với các nhà vật lý, hành trình chạm đến hạ tầng của vũ trụ – nơi quark, gluon và các lực cơ bản vận hành – mới là điều đáng giá hơn bất kỳ thỏi vàng nào.
Theo Genk
